Dyrektywa ATEX: Bezpieczeństwo urządzeń w strefach zagrożonych wybuchem

Dyrektywa 94/9/EC, znana szerzej jako dyrektywa ATEX (od francuskiego "ATmosphere Explosible"), to kluczowy akt prawny definiujący wymagania dotyczące urządzeń przeznaczonych do użytku w strefach zagrożonych wybuchem. Wprowadzona 23 marca 1994 roku, dyrektywa ta zastąpiła wcześniejsze przepisy (76/117/EEC, 79/196/EEC, 97/53/EEC oraz 83/130/EEC), tworząc jednolity europejski rynek urządzeń dla przestrzeni z atmosferami wybuchowymi.

Celem dyrektywy ATEX jest eliminacja ryzyka wybuchu wynikającego z używania urządzeń i systemów w przestrzeniach, gdzie mogą występować palne mieszaniny gazów, par, mgieł czy pyłów z powietrzem. Wprowadzenie tej dyrektywy znacząco poprawiło bezpieczeństwo pracy w miejscach, gdzie możliwy jest spontaniczny zapłon, zwiększając ochronę zarówno urządzeń elektrycznych, jak i nieelektrycznych.

Strefy zagrożenia wybuchem
Strefy zagrożenia wybuchem mogą obejmować przestrzenie zarówno otwarte, jak i zamknięte (np. wnętrza zbiorników czy instalacji). Atmosfera wybuchowa powstaje, gdy palne substancje tworzą z powietrzem mieszaninę, której zapłon prowadzi do rozprzestrzenienia się ognia na całą nie spaloną jeszcze część tej mieszaniny. Na podstawie częstotliwości i czasu utrzymywania się atmosfery wybuchowej wyróżniamy trzy główne strefy:

• Strefa 0 – obszar, gdzie atmosfera wybuchowa występuje przez dłuższy czas (powyżej 1000 godzin w roku).
• Strefa 1 – miejsce, gdzie atmosfera wybuchowa pojawia się czasowo (od 10 do 1000 godzin w roku).
• Strefa 2 – obszar, w którym atmosfera wybuchowa występuje rzadko (do 10 godzin w roku).

W przypadku zagrożenia wybuchem pyłu stosuje się odpowiednie oznaczenia stref: 20, 21 oraz 22, które odpowiadają strefom gazowym 0, 1 oraz 2, przy czym kryterium częstotliwości występowania atmosfery wybuchowej pozostaje bez zmian.

Kategorie substancji palnych: G i D
Strefy wybuchowe dzielone są na dwie kategorie oznaczane jako G lub D:

• G – dla atmosfer wybuchowych zawierających gazy, pary lub mgły cieczy palnych.
• D – dla atmosfer wybuchowych zawierających pyły.

Oznaczenie zgodne z dyrektywą ATEX
Urządzenia, które spełniają wymogi dyrektywy 94/9/EC, otrzymują oznaczenie "Ex", które zezwala na ich bezpieczne użytkowanie w określonych strefach. Symbol Ex informuje o przystosowaniu urządzenia do pracy w atmosferze wybuchowej i pozwala na jego użytkowanie zgodnie z klasyfikacją i parametrami strefy, w której ma być instalowane.

Poniżej przedstawiono przykładową interpretację oznaczenia ATEX:

Przykład oznaczenia ATEX: PTB 01 ATEX 0081 Ex I 1 G [EEx ia] IIB T4

1. PTB 01 ATEX 0081 – identyfikacja jednostki badawczej, rok badania, symbol ATEX oraz numer testu.
2. Ex – znak bezpieczeństwa przeciwwybuchowego.
3. Grupa urządzenia:
   • I – dla urządzeń stosowanych w zakładach górniczych z zagrożeniem metanowym lub pyłem węglowym,
   • II – dla urządzeń stosowanych w innych strefach zagrożenia wybuchem.
4. Kategoria urządzenia:
   • 1 – do stref 0 i 20,
   • 2 – do stref 1 i 21,
   • 3 – do stref 2 i 22,
   • M1/M2 – dla urządzeń górniczych.
5. Obszar zastosowania:
   • G – dla atmosfer wybuchowych gazów, par i mgieł cieczy palnych,
   • D – dla atmosfer wybuchowych pyłów.
6. Lokalizacja urządzenia: bez nawiasów – montaż w strefie zagrożenia, nawiasy – montaż poza strefą zagrożenia.
7. Rodzaj konstrukcji przeciwwybuchowej – oznaczenie spełnienia wymogów bezpieczeństwa UE.
8. Symbole budowy przeciwwybuchowej, jak np.:
   • d – osłona ognioszczelna,
   • e – konstrukcja wzmocniona,
   • i – wykonanie iskrobezpieczne.
9. Grupa wybuchowa – określa typ gazów i par, np. IIA, IIB, IIC (najbardziej niebezpieczna).
10. Klasa temperaturowa – oznaczenia od T1 do T6 wskazują na maksymalną temperaturę zapłonu dla łatwopalnych gazów (np. T4 – 135°C).

Dyrektywa ATEX jest fundamentalnym aktem prawnym, który zapewnia bezpieczne użytkowanie urządzeń w atmosferach wybuchowych. Wprowadzone standardy umożliwiają skuteczną ochronę ludzi oraz infrastruktury w strefach wysokiego ryzyka, a jednolite przepisy w całej UE pozwalają na łatwiejsze dostosowanie urządzeń do lokalnych wymogów. Dzięki precyzyjnemu oznakowaniu i klasyfikacji urządzeń, ATEX wspiera bezpieczne i zgodne z normami funkcjonowanie przemysłu oraz górnictwa, minimalizując ryzyko wybuchów i zapewniając odpowiednie zabezpieczenia.